Ανδρέας Θεοφάνους

25/9/20

Ταυτότητα, αφήγημα και αξιακή κρίση

Εδώ και χρόνια υποστηρίζω τη θέση ότι η Κύπρος αντιμετωπίζει μια βαθειά αξιακή κρίση η οποία είναι γενεσιουργός αιτία αρκετών προβλημάτων.  Ταυτόχρονα είχα επισημάνει την έλλειψη αφηγήματος ακόμα και για το υπαρξιακό ζήτημα του Κυπριακού.  Ένα από τα θλιβερά αποτελέσματα της σοβαρής αυτής έλλειψης είναι η εξίσωση θύτη-θύματος όχι μόνο σε ξένα κέντρα αποφάσεων αλλά ακόμα και στις αντιλήψεις μικρής μερίδας Ελληνοκυπρίων.  Υπογραμμίζεται συναφώς ότι άλλο είναι να αναφέρονται οι Τούρκοι σε «Βόρεια» και «Νότια» Κύπρο και άλλο να το λέει ο ίδιος ο ΓΓ του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες όπως έπραξε πρόσφατα.

Συνυφασμένο με την αξιακή κρίση και την έλλειψη αφηγήματος είναι το μείζον ζήτημα ταυτότητας το οποίο υφίσταται σήμερα.  Αυτό αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα καθώς όπως τονίζει και ο Καθηγητής Φράνσις Φουκουγιάμα «στη σύγχρονη εποχή η ταυτότητα και τα θέματα που σχετίζονται με αυτή φαίνεται να αποκτούν μεγαλύτερη σημασία από τα κοινωνικοοικονομικά ζητήματα στον προσδιορισμό των τοποθετήσεών των ψηφοφόρων».

Οι διάφορες τοποθετήσεις σε σχέση με την ανάρτηση πινάκων από τον εκπαιδευτικό κ. Γ. Γαβριήλ αναπόφευκτα αγγίζουν ζητήματα ταυτότητας και αξιακού συστήματος. Το Σύνταγμα προστατεύει αφ’ ενός την ελευθερία έκφρασης και αφ’ ετέρου το δικαίωμα στον σεβασμό των θρησκευτικών πεποιθήσεων.  Πέραν όμως των νομικών διαστάσεων υπάρχουν και οι πολιτικές πτυχές σε σχέση με τη στήριξη και την αντίθεση στα μηνύματα αυτά.

Σε ένα άλλο, διαφορετικό, περιστατικό πριν από ένα περίπου χρόνο ο εκπαιδευτικός κ. Λ. Σέπος είχε ζητήσει από μαθήτρια με μαντίλα να φύγει από το σχολείο.  Υπήρξε θύελλα διαμαρτυριών καθώς ο εν λόγω εκπαιδευτικός είχε κριθεί με το σκεπτικό ότι δεν είχε σεβαστεί την ταυτότητα της συγκεκριμένης μαθήτριας.  Ως εκ τούτου μετακινήθηκε σε άλλο σχολείο.  Με το ίδιο σκεπτικό  αρκετοί ανέμεναν παρόμοιες αντιδράσεις καθώς κατά τη δική τους άποψη ο κ. Γ. Γαβριήλ δεν σεβάστηκε την ταυτότητα και τις θρησκευτικές πεποιθήσεις σημαντικής μερίδας των μαθητών και του κοινού.  Προφανώς υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις στα υπό συζήτηση θέματα.  Και δεν είναι υπερβολή να λεχθεί ότι υφίσταται ένας βαθύτατος διχασμός.   Προφανώς η παιδεία, η οποία βρίσκεται σε κρίση, χρειάζεται πυξίδα.

Ο διάλογος και η εμπεριστατωμένη τεκμηρίωση μπορούν να συμβάλουν στη σμίκρυνση του χάσματος.  Μεταξύ άλλων, ενώ γίνεται λόγος για κοσμικό κράτος δεν υπάρχει ένα μοναδικό και αποκλειστικό πρότυπο.  Για παράδειγμα, στις ΗΠΑ η μαντίλα και άλλα σύμβολα εθνικών και θρησκευτικών πεποιθήσεων σε σχολεία επιτρέπονται ενώ στη Γαλλία απαγορεύονται.  Η κάθε χώρα έχει τις ιδιαιτερότητές της και αποφασίζει ανάλογα.  Στην περίπτωση της Κύπρου ο δικοινοτισμός ως συνταγματικός πυλώνας του κράτους του 1960 αποτελεί τροχοπέδη για την προώθηση ενός πραγματικά σύγχρονου κράτους με επίκεντρο τον πολίτη.

Επιπρόσθετα, οι διαχρονικές διαφορετικές ιδεολογικοπολιτικές προσεγγίσεις, αντιφάσεις και συγχίσεις δυσκολεύουν την ορθολογιστική αντιμετώπιση των συναφών ζητημάτων. Για παράδειγμα, ένα μεγάλο μέρος των πολιτικών δυνάμεων θεωρεί ως αδιαπραγμάτευτο πυλώνα μιας λύσης του Κυπριακού τη διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία ενώ ταυτόχρονα αντιμάχονται τον εθνικισμό.  Δυστυχώς δεν αντιλαμβάνονται ότι μια λύση η οποία θα στηρίζεται σε εθνοκοινοτικούς πυλώνες θα ενδυναμώνει αντί να παραμερίζει τον εθνικισμό.  Ως εκ τούτου το ζητούμενο θα ήταν η ενσωμάτωση ενοποιητικών στοιχείων σε ένα ομοσπονδιακό μοντέλο ούτως ώστε να υπάρχουν καλές πιθανότητες λειτουργικότητας και βιωσιμότητας.

Υπενθυμίζεται επίσης ότι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετώπισε η νεοσύστατη Κυπριακή Δημοκρατία ήταν αυτό της νομιμοποίησης.  Και ένα από τα ψευδοδιλήμματα που ετίθεντο ήταν κατά πόσον ένα πρόσωπο ήταν «Έλληνας ή Κύπριος».  Για πολλούς δυστυχώς δεν ήταν κατανοητή η έννοια του συνταγματικού πατριωτισμού με τον ταυτόχρονο σεβασμό στην εθνική συνείδηση. Δεν θα ήταν υπερβολή να λεχθεί ότι ενδεχομένως οι υπέρμαχοι του Κυπριωτισμού, ως εθνικής αντί συνταγματικής έννοιας, να είναι πιο εθνικιστές από αυτούς που δηλώνουν αφοσίωση στην εθνική τους ταυτότητα.  Άλλωστε δεν υπάρχει κυπριακό έθνος.

Εν κατακλείδι, έντιμα και με ειλικρίνεια, θα πρέπει να θέσουμε ενώπιον μας τα βασικά ζητήματα ταυτότητας, αφηγήματος και αξιακού συστήματος και να τοποθετηθούμε συλλογικά.  Το ζητούμενο είναι η ευρύτερη δυνατή συναίνεση καθώς αντιμετωπίζουμε υπαρξιακά ζητήματα.  Ως εκ τούτου θα πρέπει να έχουμε στόχους και να υπερβούμε τις συγχίσεις.  Ενώ η κοινωνία δεν είναι μονολιθική, οι απαντήσεις σε θέματα ταυτότητας, αφηγήματος και αξιακού συστήματος πρέπει να είναι σαφείς.