ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΟΡΟΥ ΔΙΕΘΝΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΔΙΕΘΝΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Ειρήνη Χειλά, Καθηγήτρια

Η Συριακή κρίση έφερε για πολλοστή φορά στην επικαιρÏŒτητα την έννοια «διεθνής κοινÏŒτητα»  με τη μορφή της ανάληψης δράσης εναντίον  ενÏŒς κράτους «ταραξία», εν προκειμένω της Συρίας,  μετά τα τραγικά γεγονÏŒτα του περασμένου Αύγουστου  και το θάνατο χιλίων και πλέον πολιτÏŽν απÏŒ τη χρήση χημικÏŽν ÏŒπλων. Οι αναφορές στη διεθνή κοινÏŒτητα είναι τÏŒσο πυκνές ÏŽστε δίκαια να αναρωτιέται κανείς τι ακριβÏŽς σημαίνει η έννοια αυτή και αν η χρήση της διευκολύνει ή συσκοτίζει τη διεθνή συζήτηση.

 

Η Î­ννοια της διεθνούς κοινÏŒτητας αποτελεί έκφανση της διεθνούς τάξης στο βαθμÏŒ που τα κράτη μέλη, οι διεθνείς θεσμοί, το διεθνές δίκαιο και η διπλωματία απαρτίζουν ένα σύνολο και συναινούν σε συγκεκριμένες μορφές δράσης –αντίδρασης σε περίπτωση που ένα κράτος μέλος της διαταράσσει τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια.

 

Εάν θεωρήσουμε ÏŒτι ο ÏŒρος διεθνές σύστημα παραπέμπει σε ÏŒλα τα αναγνωρισμένα κράτη,  μικρά και μεγάλα, ισχυρά και αδύναμα τÏŒτε ο ÏŒρος διεθνής κοινÏŒτητα αφορά ένα σύνολο αλληλεπιδράσεων μεταξύ των συστατικÏŽν στοιχείων του συστήματος που συνδέονται με θεμελιÏŽδεις έννοιες ÏŒπως ισÏŒτητα, τάξη , ηθική και δικαιοσύνη. Η διασύνδεση της διεθνούς κοινÏŒτητας με το σύστημα κρατÏŽν δεν μπορεί παρά να εμπεριέχει τις εθνικές ιδιαιτερÏŒτητες και προτεραιÏŒτητες, ιδεολογικές διαφοροποιήσεις ενÏŽ η δράση της πρÏŽτης εξαρτάται απÏŒ τις αντιλήψεις και την  εκάστοτε ερμηνεία περί εθνικού συμφέροντος.

 

Αν ισχύουν τα παραπάνω τίθεται το ερÏŽτημα αν μπορούμε να μιλάμε για διεθνή κοινÏŒτητα.[1]

Σε κάθε περίπτωση είτε πρÏŒκειται για την πρÏŒσφατη συνάντηση μεταξύ του νέου Ιρανού Προέδρου Χασάν Ροχανί (Hassan Rouhani) και του Προέδρου των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα (Barack Obama) στο πλαίσιο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ με σκοπÏŒ την επίτευξη συμφωνίας για το πυρηνικÏŒ πρÏŒγραμμα του Ιράν, μια εξέλιξη την οποία χαιρέτισε η διεθνής κοινÏŒτητα με ανακούφιση, είτε μερικούς μήνες  πριν ÏŒταν η διεθνής κοινÏŒτητα καταδίκαζε τις πυρηνικές δοκιμές της Β. Κορέας, είτε τέλος για την συριακή κρίση και την καταδίκη απÏŒ τη διεθνή κοινÏŒτητα της επίθεσης σε βάρος του συριακού λαού με χρήσης χημικÏŽν ÏŒπλων απÏŒ το  καθεστÏŽς του Μπασίρ Αλ Άσσαντ (Bashar AlAssad) ή τους αντικαθεστωτικούς- οι έρευνες είναι σε εξέλιξη ÏŒσο γράφεται αυτÏŒ το άρθρο- σε ÏŒλες τις προαναφερθείσες περιπτÏŽσεις η επίκληση της δράσης της διεθνούς κοινÏŒτητας  για την αποκατάσταση/διατήρηση της διεθνούς τάξης  αποτελούσε μια σταθερά.

 

Ποιος ÏŒμως εκφράζει θεσμικά το  συναινετικÏŒ πλαίσιο μέσα στο οποίο η διεθνής κοινÏŒτητα καλείται να συνεργαστεί και να δράσει για την αντιμετÏŽπιση των εκάστοτε προκλήσεων και απειλÏŽν;  Η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ αποτελεί το ÏŒργανο που εκφράζει πληρέστερα τη βούληση των κρατÏŽν μελÏŽν της διεθνούς  κοινÏŒτητας, δεν είναι ÏŒμως επιφορτισμένο με τις αρμοδιÏŒτητες εκείνες που ενεργοποιούν το μηχανισμÏŒ συλλογικής ασφάλειας.  Το Συμβούλιο Ασφαλείας είναι το μÏŒνο ÏŒργανο που διαθέτει κυρωτικούς μηχανισμούς επιβολής της ειρήνης μέσω του κεφαλαίου 7 του Καταστατικού Χάρτη εναντίον ÏŒσων απειλούν ή διαταράσσουν τη διεθνή ασφάλεια.  Η εφαρμογή ÏŒμως της εν λÏŒγω διαδικασίας βρίσκεται υπÏŒ την αίρεση της σύμφωνης γνÏŽμης των 5 μονίμων μελÏŽν και του προνομιακού  δικαιÏŽματος αρνησικυρίας που διαθέτουν.

 

Συνέπεια της ÏŒλης κατάστασης είναι η ανάδειξη ενÏŒς «επιλεκτικού πολυμερισμού» ÏŒπου η επίτευξη συναίνεσης ÏŒσον το δυνατÏŒν περισσÏŒτερων μελÏŽν του Οργανισμού σ ένα ζήτημα «υψηλής» πολιτικής αυξάνει μεν τη νομιμοποίηση του ΟΗΕ  σε βάρος ÏŒμως της αποτελεσματικÏŒτητας του.[2] Και τούτο διÏŒτι τα ισχυρά κράτη δυσκολεύονται να συμφωνήσουν απÏŒ κοινού σχετικά με την εφαρμογή κανÏŒνων και αξιÏŽν που να διέπουν τη διεθνή νομιμÏŒτητα – αν και οι ηγεσίες το υποστηρίζουν σθεναρά σε ρητορικÏŒ επίπεδο- και πολύ λιγÏŒτερη στη λήψη κυρωτικÏŽν μέτρων σε περίπτωση παραβίασης τους. Τούτο οφείλεται εν μέρει στο ÏŒτι η «τιμωρητική» πολιτική έναντι μιας ηγεσίας που παραβιάζει τους διεθνείς κανÏŒνες απÏŒ τη μια εξυπηρετεί μιαν επίφαση διεθνούς ηθικής απÏŒ την άλλη ÏŒταν πρÏŒκειται να ληφθούν συγκεκριμένα μέτρα, η συναίνεση υποτάσσεται στη λογική των εθνικÏŽν προτεραιοτήτων και στρατηγικÏŽν συμφερÏŒντων.

 

Ο George W. Bush επικαλέστηκε την ηθική υποχρέωση της διεθνούς κοινÏŒτητας να επέμβει στο Ιράκ το 2003 με το επιχείρημα ÏŒτι συνιστούσε απειλή για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια. Το πιθανολογούμενο πυρηνικÏŒ οπλοστάσιο του Ιράκ αποτελούσε απειλή για τη διεθνή τάξη, σύμφωνα με την αμερικάνική και βρετανική θέση, και η καθεστωτική αλλαγή στο Ιράκ μέσω στρατιωτικής επέμβασης έπρεπε να είναι βασική μέριμνα της διεθνούς κοινÏŒτητας. Η αδυναμία λήψης απÏŒφασης στο Συμβούλιο Ασφαλείας με δεδομένη την αντίθεση της Γαλλίας, Κίνας και Ρωσίας  οδήγησε στη συγκρÏŒτηση της «συμμαχίας των προθύμων».

 

Ο Barack Obama στην αρχή της πρÏŽτης θητείας του αύξησε την αμερικανική παρουσία στο Αφγανιστάν για να αναδιπλωθεί στη συνέχεια ενÏŒψει του εσωτερικού αδιεξÏŒδου στο εν λÏŒγω κράτος και της οικονομικής κρίσης που μάστιζε την αμερικανική οικονομία. Στην περίπτωση της Λιβύης αμέσως μετά την ανατροπή του Muammar Gaddafi οι ΗΠΑ αποσύρθηκαν. Και στις τρεις παραπάνω περιπτÏŽσεις η έκβαση απÏŒ την regime change (καθεστωτική αλλαγή) είναι άδηλη. Θα οδηγηθούν τα κράτη σε μια πιο δημοκρατική κοινωνία ίσων ευκαιριÏŽν για ÏŒλους ή σε ένα αλληλοσπαραγμÏŒ φυλÏŽν και φατριÏŽν καθÏŽς και θρησκευτικÏŽν ομάδων που θα επιδιÏŽκουν η κάθε μια την κυριαρχία επί της άλλης? Στη Συρία λαμβάνει χÏŽρα, εδÏŽ και δύο περίπου χρÏŒνια εμφύλιος πÏŒλεμος που έχει περισσÏŒτερα απÏŒ 100.000 θύματα γεγονÏŒς που δεν μπορεί να αφήνει απαθή τη διεθνή κοινÏŒτητα.

 

Το ερÏŽτημα που τίθεται είναι κατά πÏŒσο  σ’ ένα ετερογενές διεθνές  σύστημα  μπορεί να  λειτουργήσει συνεργατικά η διεθνής κοινÏŒτητα ιδιαίτερα ÏŒταν πρÏŒκειται για επεμβατικές πολιτικές που έχουν το στοιχείο της χρήσης βίας και που λÏŒγω του κÏŒστους –ανθρÏŽπινου, στρατιωτικού, οικονομικού- που συνεπάγεται για την/τις εμπλεκÏŒμενη/ες χÏŽρες  θα πρέπει να απολαμβάνει αυξημένης εσωτερικής αποδοχής των κοινωνιÏŽν αλλά και του πολιτικού συστήματος. Αυτή η ανάγκη εσωτερικής νομιμοποίησης είναι που οδήγησε τον ΑμερικανÏŒ ΠρÏŒεδρο να ζητήσει την έγκριση του Κογκρέσου και της Γερουσίας προκειμένου να προβεί σε περιορισμένη χρήση βίας εναντίον στρατιωτικÏŽν στÏŒχων στη Συρία. Το ενδεχÏŒμενο αυτÏŒ παραμένει σε περίπτωση που ο ΠρÏŒεδρος Assad δεν τηρήσει τις δεσμεύσεις του και δεν παραδÏŽσει το χημικÏŒ οπλοστάσιο της χÏŽρας ÏŒπως προβλέπει το σχέδιο απÏŒφασης του Συμβουλίου Ασφαλείας  που συζητήθηκε στον ΟΗΕ τον Σεπτέμβριο του 2013. Η απÏŒρριψη απÏŒ το ΒρετανικÏŒ Κοινοβούλιο της πρÏŒτασης  Obama και η σθεναρή άρνηση της Ρωσίας του Vladimir Putin να συναινέσει στη πολιτική χρήσης βίας  οδήγησε σε αυτή τη συμβιβαστική λύση. ΤÏŒσο ο  Obama ÏŒσο και ο  Putin αποδέχτηκαν προσωρινά να μην προκαλέσουν στο εσωτερικÏŒ τους – για τους δικούς του λÏŒγους ο καθένας-  ενÏŽ η ομπρέλα του ΟΗΕ τους πρÏŒσφερε μια προσωρινή δυνατÏŒτητα συνεννÏŒησης αντί μιας αβέβαιης και ριψοκίνδυνης  μονομερούς λύσης.

 

Οι τραγικές εξελίξεις στη Συρία δίχασαν τη διεθνή κοινÏŒτητα σε σχέση με ένα θέμα κρίσιμης σημασίας που διατρέχει- ÏŒπως διεφάνη  απÏŒ την μέχρι τÏŽρα ανάλυση- ÏŒλες τις κρίσεις, αυτÏŒ της «ευθύνης προστασίας» (responsibility to protect) θέμα που απασχÏŒλησε τους  G20 στην τελευταία Διάσκεψη Κορυφής στην Αγία Πετρούπολη το Σεπτέμβριο του 2013.  Η διχογνωμÎ¯α  εντοπίζεται ανάμεσα σε αυτά τα κράτη που βλέπουν στην ένοπλη δράση την υλοποίηση της αρχής της «ευθύνης προστασίας» και αυτούς που αμφισβητούν ÏŒχι μÏŒνο την αποτελεσματικÏŒτητα της αλλά και την συμβατÏŒτητα της με τον κανÏŒνα της μη-επέμβασης σύμφωνα με το άρθρο 2 παράγραφος 7 του Χάρτη των Ηνωμένων ΕθνÏŽν.[3] Σύμφωνα με την πρÏŽτη άποψη, εάν ορισμένα κράτη αποφασίσουν να παίξουν το ρÏŒλο του προστάτη της εσωτερικής τάξης  σε κράτη ÏŒπου οι ηγεσίες τους παραβιάζουν θεμελιÏŽδη ανθρÏŽπινα δικαιÏŽματα τÏŒτε η «ευθύνη προστασίας» θα πρέπει για να έχει ηθική νομιμοποίηση να συγκεντρÏŽνει την συναίνεση ÏŒσο το δυνατÏŒν περισσÏŒτερων μελÏŽν της διεθνούς κοινÏŒτητας σε πολυμερή βάση, διαφορετικά οποιαδήποτε ανάληψη δράσης μονομερÏŽς  βρίσκεται υπÏŒ την αίρεση του κÏŒστους που προκαλεί η υλοποίησή της στο εσωτερικÏŒ των κρατÏŽν που προωθούν τέτοιες λύσεις και πολιτικές.[4]

 

Βέβαια,  οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει η  εμπλοκή των ΗΠΑ και άλλων δυτικÏŽν κρατÏŽν στο Ιράκ και στο ΑφγανιστÎ¬ν  κατέδειξαν ÏŒτι τα κράτη δεν μποροÏν  εύκολα να αγνοούν το ισχύον κανονιστικÏŒ και θεσμικÏŒ πλαίσιο και γενικÏŒτερα τις δεσμεύσεις που έχουν αναλάβει έναντι της διεθνούς έννομης τάξης. Πολύ δε περισσÏŒτερο που το επιχειρησιακÏŒ και οικονομικÏŒ κÏŒστος των επιχειρήσεων ανεβάζουν το τίμημα για τον μέσο ΑμερικανÏŒ αλλά και Ευρωπαίο πολίτη.

 

Η αναζήτηση συνεργασιÏŽν μεταξύ ÏŒσο το δυνατÏŒν μεγαλυτέρου αριθμού κρατÏŽν- μελÏŽν της διεθνούς κοινÏŒτητας προÏ‹ποθέτει την αλλαγή στις αντιλήψεις των διαμορφωτÏŽν αποφάσεων, επενδύοντας σε αυτÏŒ που αποκαλούμαι «πολυμερή λογική». Στη  εποχή που διανύουμε διαμορφÏŽνεται μία πραγματικÏŒτητα ÏŒπου ο ρÏŒλος και η δράση  κρατικÏŽν και μη κρατικÏŽν δρÏŽντων, οι σχέσεις αλληλεξάρτησης στο οικονομικÏŒ, κοινωνικÏŒ και πολιτικÏŒ επίπεδο, φαινÏŒμενα ολοκλήρωσης αλλά και νέες απειλές, χαρακτηρίζουν το διεθνές σύστημα. Η επίκληση της έννοιας της διεθνούς κοινÏŒτητας θα πρέπει να λειτουργεί ως θεσμικÏŒ αντίβαρο έναντι μεμονωμένων κρατικÏŽν πολιτικÏŽν και ÏŒχι ως πρÏŒσχημα συγκάλυψης εθνικÏŽν  στρατηγικÏŽν. Διαφορετικά το ερÏŽτημα «για ποια διεθνή κοινÏŒτητα μιλάμε» παραμένει ανοικτÏŒ για τον ειδικÏŒ των διεθνολογικÏŽν αναλύσεων.


[1] Βλ πανω στο θέμα μια ευστοχη αναλυση toy Richard Haass, “What International Community?”, Project Syndicate, available online at : www.project-syndicate.org

[2] Richard Haass, op.cit .s. 3

[3] See the document “International Commission on Intervention and State Sovereignty”, The Responsibility to Protect, Ottawa, IDRC, 2002. See also: James Mayall, Intervention in International Society: Theory and Practice in Contemporary Perspective » in: Roberson, B. A., International society and the development of international relations theory,   London; Washington, DC : Pinter, 1998.

[4] Για τις αντιδράσεις  των ευρωπαÏŠκÏŽν χωρÏŽν αλλά και της αμερικανικής κοινής γνÏŽμης σε  μια σειρά απÏŒ ζητήματα διεθνούς πολιτικής . Ralph G. Carter, “Leadership at Risk: The Perils of Unilateralism”, Political Science and Politics, 36/1, Jan.2003, 18,20


To download the article (pdf format) click here