ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΟΡΟΥ ΔΙΕΘΝΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΔΙΕΘΝΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Ειρήνη Χειλά, Καθηγήτρια |
Η Συριακή κρίση Îφερε για πολλοστή φορά στην επικαιρÏŒτητα την Îννοια «διεθνής κοινÏŒτητα» με τη μορφή της ανάληψης δράσης εναντίον ενÏŒς κράτους «ταραξία», εν προκειμÎνω της Συρίας, μετά τα τραγικά γεγονÏŒτα του περασμÎνου ΑÏγουστου και το θάνατο χιλίων και πλÎον πολιτÏŽν απÏŒ τη χρήση χημικÏŽν ÏŒπλων. Οι αναφορÎς στη διεθνή κοινÏŒτητα είναι τÏŒσο πυκνÎς ÏŽστε δίκαια να αναρωτιÎται κανείς τι ακριβÏŽς σημαίνει η Îννοια αυτή και αν η χρήση της διευκολÏνει ή συσκοτίζει τη διεθνή συζήτηση.
Η Îννοια της διεθνοÏς κοινÏŒτητας αποτελεί Îκφανση της διεθνοÏς τάξης στο βαθμÏŒ που τα κράτη μÎλη, οι διεθνείς θεσμοί, το διεθνÎς δίκαιο και η διπλωματία απαρτίζουν Îνα σÏνολο και συναινοÏν σε συγκεκριμÎνες μορφÎς δράσης –αντίδρασης σε περίπτωση που Îνα κράτος μÎλος της διαταράσσει τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια.
Εάν θεωρήσουμε ÏŒτι ο ÏŒρος διεθνÎς σÏστημα παραπÎμπει σε ÏŒλα τα αναγνωρισμÎνα κράτη, μικρά και μεγάλα, ισχυρά και αδÏναμα τÏŒτε ο ÏŒρος διεθνής κοινÏŒτητα αφορά Îνα σÏνολο αλληλεπιδράσεων μεταξÏ των συστατικÏŽν στοιχείων του συστήματος που συνδÎονται με θεμελιÏŽδεις Îννοιες ÏŒπως ισÏŒτητα, τάξη , ηθική και δικαιοσÏνη. Η διασÏνδεση της διεθνοÏς κοινÏŒτητας με το σÏστημα κρατÏŽν δεν μπορεί παρά να εμπεριÎχει τις εθνικÎς ιδιαιτερÏŒτητες και προτεραιÏŒτητες, ιδεολογικÎς διαφοροποιήσεις ενÏŽ η δράση της πρÏŽτης εξαρτάται απÏŒ τις αντιλήψεις και την εκάστοτε ερμηνεία περί εθνικοÏ συμφÎροντος.
Αν ισχÏουν τα παραπάνω τίθεται το ερÏŽτημα αν μποροÏμε να μιλάμε για διεθνή κοινÏŒτητα.[1]
Σε κάθε περίπτωση είτε πρÏŒκειται για την πρÏŒσφατη συνάντηση μεταξÏ του νÎου ΙρανοÏ ΠροÎδρου Χασάν Ροχανί (Hassan Rouhani) και του ΠροÎδρου των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα (Barack Obama) στο πλαίσιο της Γενικής ΣυνÎλευσης του ΟΗΕ με σκοπÏŒ την επίτευξη συμφωνίας για το πυρηνικÏŒ πρÏŒγραμμα του Ιράν, μια εξÎλιξη την οποία χαιρÎτισε η διεθνής κοινÏŒτητα με ανακοÏφιση, είτε μερικοÏς μήνες πριν ÏŒταν η διεθνής κοινÏŒτητα καταδίκαζε τις πυρηνικÎς δοκιμÎς της Β. ΚορÎας, είτε τÎλος για την συριακή κρίση και την καταδίκη απÏŒ τη διεθνή κοινÏŒτητα της επίθεσης σε βάρος του συριακοÏ λαοÏ με χρήσης χημικÏŽν ÏŒπλων απÏŒ το καθεστÏŽς του Μπασίρ Αλ Άσσαντ (Bashar Al–Assad) ή τους αντικαθεστωτικοÏς- οι Îρευνες είναι σε εξÎλιξη ÏŒσο γράφεται αυτÏŒ το άρθρο- σε ÏŒλες τις προαναφερθείσες περιπτÏŽσεις η επίκληση της δράσης της διεθνοÏς κοινÏŒτητας για την αποκατάσταση/διατήρηση της διεθνοÏς τάξης αποτελοÏσε μια σταθερά.
Ποιος ÏŒμως εκφράζει θεσμικά το συναινετικÏŒ πλαίσιο μÎσα στο οποίο η διεθνής κοινÏŒτητα καλείται να συνεργαστεί και να δράσει για την αντιμετÏŽπιση των εκάστοτε προκλήσεων και απειλÏŽν; Η Γενική ΣυνÎλευση του ΟΗΕ αποτελεί το ÏŒργανο που εκφράζει πληρÎστερα τη βοÏληση των κρατÏŽν μελÏŽν της διεθνοÏς κοινÏŒτητας, δεν είναι ÏŒμως επιφορτισμÎνο με τις αρμοδιÏŒτητες εκείνες που ενεργοποιοÏν το μηχανισμÏŒ συλλογικής ασφάλειας. Το ΣυμβοÏλιο Ασφαλείας είναι το μÏŒνο ÏŒργανο που διαθÎτει κυρωτικοÏς μηχανισμοÏς επιβολής της ειρήνης μÎσω του κεφαλαίου 7 του ΚαταστατικοÏ Χάρτη εναντίον ÏŒσων απειλοÏν ή διαταράσσουν τη διεθνή ασφάλεια. Η εφαρμογή ÏŒμως της εν λÏŒγω διαδικασίας βρίσκεται υπÏŒ την αίρεση της σÏμφωνης γνÏŽμης των 5 μονίμων μελÏŽν και του προνομιακοÏ δικαιÏŽματος αρνησικυρίας που διαθÎτουν.
ΣυνÎπεια της ÏŒλης κατάστασης είναι η ανάδειξη ενÏŒς «επιλεκτικοÏ πολυμερισμοÏ» ÏŒπου η επίτευξη συναίνεσης ÏŒσον το δυνατÏŒν περισσÏŒτερων μελÏŽν του ΟργανισμοÏ σ Îνα ζήτημα «υψηλής» πολιτικής αυξάνει μεν τη νομιμοποίηση του ΟΗΕ σε βάρος ÏŒμως της αποτελεσματικÏŒτητας του.[2] Και τοÏτο διÏŒτι τα ισχυρά κράτη δυσκολεÏονται να συμφωνήσουν απÏŒ κοινοÏ σχετικά με την εφαρμογή κανÏŒνων και αξιÏŽν που να διÎπουν τη διεθνή νομιμÏŒτητα – αν και οι ηγεσίες το υποστηρίζουν σθεναρά σε ρητορικÏŒ επίπεδο- και πολÏ λιγÏŒτερη στη λήψη κυρωτικÏŽν μÎτρων σε περίπτωση παραβίασης τους. ΤοÏτο οφείλεται εν μÎρει στο ÏŒτι η «τιμωρητική» πολιτική Îναντι μιας ηγεσίας που παραβιάζει τους διεθνείς κανÏŒνες απÏŒ τη μια εξυπηρετεί μιαν επίφαση διεθνοÏς ηθικής απÏŒ την άλλη ÏŒταν πρÏŒκειται να ληφθοÏν συγκεκριμÎνα μÎτρα, η συναίνεση υποτάσσεται στη λογική των εθνικÏŽν προτεραιοτήτων και στρατηγικÏŽν συμφερÏŒντων.
Ο George W. Bush επικαλÎστηκε την ηθική υποχρÎωση της διεθνοÏς κοινÏŒτητας να επÎμβει στο Ιράκ το 2003 με το επιχείρημα ÏŒτι συνιστοÏσε απειλή για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια. Το πιθανολογοÏμενο πυρηνικÏŒ οπλοστάσιο του Ιράκ αποτελοÏσε απειλή για τη διεθνή τάξη, σÏμφωνα με την αμερικάνική και βρετανική θÎση, και η καθεστωτική αλλαγή στο Ιράκ μÎσω στρατιωτικής επÎμβασης Îπρεπε να είναι βασική μÎριμνα της διεθνοÏς κοινÏŒτητας. Η αδυναμία λήψης απÏŒφασης στο ΣυμβοÏλιο Ασφαλείας με δεδομÎνη την αντίθεση της Γαλλίας, Κίνας και Ρωσίας οδήγησε στη συγκρÏŒτηση της «συμμαχίας των προθÏμων».
Ο Barack Obama στην αρχή της πρÏŽτης θητείας του αÏξησε την αμερικανική παρουσία στο Αφγανιστάν για να αναδιπλωθεί στη συνÎχεια ενÏŒψει του εσωτερικοÏ αδιεξÏŒδου στο εν λÏŒγω κράτος και της οικονομικής κρίσης που μάστιζε την αμερικανική οικονομία. Στην περίπτωση της ΛιβÏης αμÎσως μετά την ανατροπή του Muammar Gaddafi οι ΗΠΑ αποσÏρθηκαν. Και στις τρεις παραπάνω περιπτÏŽσεις η Îκβαση απÏŒ την regime change (καθεστωτική αλλαγή) είναι άδηλη. Θα οδηγηθοÏν τα κράτη σε μια πιο δημοκρατική κοινωνία ίσων ευκαιριÏŽν για ÏŒλους ή σε Îνα αλληλοσπαραγμÏŒ φυλÏŽν και φατριÏŽν καθÏŽς και θρησκευτικÏŽν ομάδων που θα επιδιÏŽκουν η κάθε μια την κυριαρχία επί της άλλης? Στη Συρία λαμβάνει χÏŽρα, εδÏŽ και δÏο περίπου χρÏŒνια εμφÏλιος πÏŒλεμος που Îχει περισσÏŒτερα απÏŒ 100.000 θÏματα γεγονÏŒς που δεν μπορεί να αφήνει απαθή τη διεθνή κοινÏŒτητα.
Το ερÏŽτημα που τίθεται είναι κατά πÏŒσο σ’ Îνα ετερογενÎς διεθνÎς σÏστημα μπορεί να λειτουργήσει συνεργατικά η διεθνής κοινÏŒτητα ιδιαίτερα ÏŒταν πρÏŒκειται για επεμβατικÎς πολιτικÎς που Îχουν το στοιχείο της χρήσης βίας και που λÏŒγω του κÏŒστους –ανθρÏŽπινου, στρατιωτικοÏ, οικονομικοÏ- που συνεπάγεται για την/τις εμπλεκÏŒμενη/ες χÏŽρες θα πρÎπει να απολαμβάνει αυξημÎνης εσωτερικής αποδοχής των κοινωνιÏŽν αλλά και του πολιτικοÏ συστήματος. Αυτή η ανάγκη εσωτερικής νομιμοποίησης είναι που οδήγησε τον ΑμερικανÏŒ ΠρÏŒεδρο να ζητήσει την Îγκριση του ΚογκρÎσου και της Γερουσίας προκειμÎνου να προβεί σε περιορισμÎνη χρήση βίας εναντίον στρατιωτικÏŽν στÏŒχων στη Συρία. Το ενδεχÏŒμενο αυτÏŒ παραμÎνει σε περίπτωση που ο ΠρÏŒεδρος Assad δεν τηρήσει τις δεσμεÏσεις του και δεν παραδÏŽσει το χημικÏŒ οπλοστάσιο της χÏŽρας ÏŒπως προβλÎπει το σχÎδιο απÏŒφασης του Συμβουλίου Ασφαλείας που συζητήθηκε στον ΟΗΕ τον ΣεπτÎμβριο του 2013. Η απÏŒρριψη απÏŒ το ΒρετανικÏŒ ΚοινοβοÏλιο της πρÏŒτασης Obama και η σθεναρή άρνηση της Ρωσίας του Vladimir Putin να συναινÎσει στη πολιτική χρήσης βίας οδήγησε σε αυτή τη συμβιβαστική λÏση. ΤÏŒσο ο Obama ÏŒσο και ο Putin αποδÎχτηκαν προσωρινά να μην προκαλÎσουν στο εσωτερικÏŒ τους – για τους δικοÏς του λÏŒγους ο καθÎνας- ενÏŽ η ομπρÎλα του ΟΗΕ τους πρÏŒσφερε μια προσωρινή δυνατÏŒτητα συνεννÏŒησης αντί μιας αβÎβαιης και ριψοκίνδυνης μονομεροÏς λÏσης.
Οι τραγικÎς εξελίξεις στη Συρία δίχασαν τη διεθνή κοινÏŒτητα σε σχÎση με Îνα θÎμα κρίσιμης σημασίας που διατρÎχει- ÏŒπως διεφάνη απÏŒ την μÎχρι τÏŽρα ανάλυση- ÏŒλες τις κρίσεις, αυτÏŒ της «ευθÏνης προστασίας» (responsibility to protect) θÎμα που απασχÏŒλησε τους G20 στην τελευταία Διάσκεψη Κορυφής στην Αγία ΠετροÏπολη το ΣεπτÎμβριο του 2013. Η διχογνωμία εντοπίζεται ανάμεσα σε αυτά τα κράτη που βλÎπουν στην Îνοπλη δράση την υλοποίηση της αρχής της «ευθÏνης προστασίας» και αυτοÏς που αμφισβητοÏν ÏŒχι μÏŒνο την αποτελεσματικÏŒτητα της αλλά και την συμβατÏŒτητα της με τον κανÏŒνα της μη-επÎμβασης σÏμφωνα με το άρθρο 2 παράγραφος 7 του Χάρτη των ΗνωμÎνων ΕθνÏŽν.[3] ΣÏμφωνα με την πρÏŽτη άποψη, εάν ορισμÎνα κράτη αποφασίσουν να παίξουν το ρÏŒλο του προστάτη της εσωτερικής τάξης σε κράτη ÏŒπου οι ηγεσίες τους παραβιάζουν θεμελιÏŽδη ανθρÏŽπινα δικαιÏŽματα τÏŒτε η «ευθÏνη προστασίας» θα πρÎπει για να Îχει ηθική νομιμοποίηση να συγκεντρÏŽνει την συναίνεση ÏŒσο το δυνατÏŒν περισσÏŒτερων μελÏŽν της διεθνοÏς κοινÏŒτητας σε πολυμερή βάση, διαφορετικά οποιαδήποτε ανάληψη δράσης μονομερÏŽς βρίσκεται υπÏŒ την αίρεση του κÏŒστους που προκαλεί η υλοποίησή της στο εσωτερικÏŒ των κρατÏŽν που προωθοÏν τÎτοιες λÏσεις και πολιτικÎς.[4]
ΒÎβαια, οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει η εμπλοκή των ΗΠΑ και άλλων δυτικÏŽν κρατÏŽν στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν κατÎδειξαν ÏŒτι τα κράτη δεν μποροÏν εÏκολα να αγνοοÏν το ισχÏον κανονιστικÏŒ και θεσμικÏŒ πλαίσιο και γενικÏŒτερα τις δεσμεÏσεις που Îχουν αναλάβει Îναντι της διεθνοÏς Îννομης τάξης. ΠολÏ δε περισσÏŒτερο που το επιχειρησιακÏŒ και οικονομικÏŒ κÏŒστος των επιχειρήσεων ανεβάζουν το τίμημα για τον μÎσο ΑμερικανÏŒ αλλά και Ευρωπαίο πολίτη.
Η αναζήτηση συνεργασιÏŽν μεταξÏ ÏŒσο το δυνατÏŒν μεγαλυτÎρου αριθμοÏ κρατÏŽν- μελÏŽν της διεθνοÏς κοινÏŒτητας προÏ‹ποθÎτει την αλλαγή στις αντιλήψεις των διαμορφωτÏŽν αποφάσεων, επενδÏοντας σε αυτÏŒ που αποκαλοÏμαι «πολυμερή λογική». Στη εποχή που διανÏουμε διαμορφÏŽνεται μία πραγματικÏŒτητα ÏŒπου ο ρÏŒλος και η δράση κρατικÏŽν και μη κρατικÏŽν δρÏŽντων, οι σχÎσεις αλληλεξάρτησης στο οικονομικÏŒ, κοινωνικÏŒ και πολιτικÏŒ επίπεδο, φαινÏŒμενα ολοκλήρωσης αλλά και νÎες απειλÎς, χαρακτηρίζουν το διεθνÎς σÏστημα. Η επίκληση της Îννοιας της διεθνοÏς κοινÏŒτητας θα πρÎπει να λειτουργεί ως θεσμικÏŒ αντίβαρο Îναντι μεμονωμÎνων κρατικÏŽν πολιτικÏŽν και ÏŒχι ως πρÏŒσχημα συγκάλυψης εθνικÏŽν στρατηγικÏŽν. Διαφορετικά το ερÏŽτημα «για ποια διεθνή κοινÏŒτητα μιλάμε» παραμÎνει ανοικτÏŒ για τον ειδικÏŒ των διεθνολογικÏŽν αναλÏσεων.
[1] Βλ πανω στο θÎμα μια ευστοχη αναλυση toy Richard Haass, “What International Community?”, Project Syndicate, available online at : www.project-syndicate.org
[2] Richard Haass, op.cit .s. 3
[3] See the document “International Commission on Intervention and State Sovereignty”, The Responsibility to Protect, Ottawa, IDRC, 2002. See also: James Mayall, Intervention in International Society: Theory and Practice in Contemporary Perspective » in: Roberson, B. A., International society and the development of international relations theory, London; Washington, DC : Pinter, 1998.
[4] Για τις αντιδράσεις των ευρωπαÏŠκÏŽν χωρÏŽν αλλά και της αμερικανικής κοινής γνÏŽμης σε μια σειρά απÏŒ ζητήματα διεθνοÏς πολιτικής . Ralph G. Carter, “Leadership at Risk: The Perils of Unilateralism”, Political Science and Politics, 36/1, Jan.2003, 18,20
To download the article (pdf format) click here